У 2015-м быў прыняты закон «Аб карупцыі», які дзейнічае ў цяперашні час. 7 гадоў таму гэтаму папярэднічала гучнае абмеркаванне. Казалі пра неабходнасць празрыстых дзяржзакупак, недапушчальнасць хабару, кожнае ведамства пацвердзіла важнасць тэмы — увогуле, карупцыя ў звыклым разуменні добрых каштоўнасцей для большасці. Тады ж у законе з’явіўся артыкул 17 пра абмежаванні дзяржаўных службовых асоб і прыраўняных да іх. Паводле яго да дзяржслужачых і сілавікоў (тых, хто часцей за ўсё і маецца на ўвазе) прыраўнялі кіраўнікоў, намеснікаў і галоўных бухгалтараў дзяржарганізацый і арганізацый з кантрольнымі пакетамі дзяржавы (50% і больш).

Тым жа артыкулам забаранілі весці камерцыйную дзейнасць, здзяйсняць здзелкі са сваякамі, прымаць падарункі, а таксама «выконваць іншую аплатную працу».

На дзяржаўных і амаль дзяржаўных (з доляй 50% і больш) прадпрыемствах стварылі антыкарупцыйныя камісіі, а потым усім «абмежаваным» раздалі на подпіс антыкарупцыйныя папярэджанні, у якіх санкцыяй быў прапісаны разрыў кантракта.

Усе наступныя гады па публікацыях у СМІ і паведамленнях кантралюючых органаў можна было зразумець актуальныя праблемы карупцыі. Яны не мяняліся: хабары, крадзяжы, злоўжыванні, фіктыўныя здзелкі, завышэнні і заніжэнні розных лічбаў, камерцыйная дзейнасць, якой суправаджаецца дзяржслужба. У гэтым не было нічога новага: звыклыя заганы соцыуму правяралі на трываласць мінулыя законы, а зараз — цяперашнія.

У 2021 годзе падчас пракурорскіх праверак сталі рэгулярнымі нязвыклыя раней навіны пра выяўленне людзей на дзяржпасадах, якія сумяшчалі асноўную працу з працай у іншых арганізацыях. Грошы, якія пры гэтым абмяркоўвалі, і блізка не стаялі да сродкаў, што фігуравалі ў любой асобна ўзятай гучнай карупцыйнай справе.

Напрыклад, пасля праверкі ў сістэме ЖКГ 91 чалавек быў прыцягнуты да дысцыплінарнай адказнасці, з іх 41 — за карупцыйныя правапарушэнні, і 1 звольнены. Па выніках гэтай масавай працы ў бюджэт была спагнана ўсяго 61 тысяча рублёў.

Дакладна невядома, ці патрапіла ў гэтую статыстыку галоўны бухгалтар мінскага ЖЭУ Наталля Шулікава (па датах праверкі — магла). Калі патрапіла, то дзве трэці сумы — яе. Год таму яна прыйшла па выкліку ў пракуратуру — і да гэтага часу судзіцца, спрабуючы даказаць: суровая мера несправядлівая, а закон патрабуе ўдакладненняў.

«Справядлівы, працавіты, сумленны работнік»

У сістэму ЖКГ Наталля Шулікава прыйшла ў 1999 годзе — сакратаром. Потым атрымала вышэйшую адукацыю і стала галоўным бухгалтарам ЖЭУ — самай набліжанай да народа арганізацыі сістэмы. Пачала з нізкага заробку, а потым (да 2019 года) перасягнула мяжу ў 1000 рублёў.

— Цяпер у галоўнага бухгалтара каля 1500 рублёў, больш. Але я атрымлівала апошні заробак у 2019-м. Ён крыху перавышаў 1000. Гэта не грошы, каб трымацца моцна, але кудысьці бегаць, шукаць, маючы на руках траіх маленькіх дзяцей... У мяне проста не было часу задумвацца, паглыбляцца і шукаць. Думала: скончыцца дэкрэт — вырашу.

У нейкі момант грамадзянка зразумела, што хоча даць дзецям больш за 1000 рублёў. І пачала сумяшчаць. Першую другую працу Наталля знайшла яшчэ ў 2006 годзе, калі гэта лічылася законным: не было ні актуальнага закона аб карупцыі, ні статусу галоўнага бухгалтара — яна вяла бухгалтэрыю таварыства ўласнікаў. Працавала дыстанцыйна задоўга да таго, як гэта стала мэйнстрымам. Потым з’явілася другая другая праца, другая трэцяя і яшчэ некалькі.

— З 2009 па 2016 год я знаходзілася ў дэкрэтным адпачынку і адначасова займала пасады адразу ў некалькіх таварыствах уласнікаў. У 2016-м вярнулася ў ЖЭУ і працавала там да 2019-га, калі нарадзілася трэцяе дзіця і я зноў пайшла ў дэкрэт. Увесь гэты час былі падпрацоўкі. Днём я галоўны бухгалтар на асноўным месцы ў ЖЭУ, у астатні час — дыстанцыйная афіцыйная падпрацоўка.

Афіцыйная настолькі, што, калі Шулікава пайшла ў трэці дэкрэт, ёй сталі выдаваць 50% дапамогі па доглядзе (абмежаванне пры занятасці больш за 0,5 стаўкі). Па словах Наталлі, гэта даказвае, што яе асноўны наймальнік (дзяржава) ведаў пра сітуацыю.

— На 600 рублёў дапамогі можна неяк утрымліваць дзяцей? Прыкладна столькі ў мяне заставалася б без дадатковай працы.

Пакуль галоўны бухгалтар у дэкрэце выхоўвала дзяцей, сістэма перажывала ўзбуйненні, рэфармаванні і гэтак далей. У нейкі момант кіраўніцтва ўдакладніла: выходзіць будзеш? Наталля падумала і адказала: не. У маі мінулага года яна звольнілася. А ў чэрвені пачалася пракурорская праверка, якая прыйшла да высновы, што Шулікава парушыла закон і зараз павінна вярнуць усе грошы, заробленыя за сценамі ЖЭУ, — 46,5 тысячы рублёў. Гэта прыкладна за 5 гадоў.

— Калі ў пракурорскім кабінеце мне сказалі вярнуць заробленае, не паверыла ў рэальнасць таго, што адбываецца.

Чаму Наталля не паверыла

— У 2016 і 2018 годзе я падпісвала антыкарупцыйныя распіскі. Там насамрэч была нейкая забарона, але як усё падавалася... Гэта была фармальнасць, дадатак да кантракта накшталт дакумента аб ахове працы. Хі-хі, ха-ха: не бяры хабар і не займайся прадпрымальніцтвам, інакш будзе скасавана працоўная дамова. Добра.

Выйшаўшы з пракуратуры, я пабегла па кансультантах. Мне ўсе ківалі: ды не, не бойцеся, вы ж падаткі плацілі. Не было такой практыкі. Не было!

Наймальнік мой па той жа прычыне не папярэджваў: ён сам не ведаў нічога. На курсах павышэння кваліфікацыі ў 2017 годзе, дзе нам чыталі ў тым ліку антыкарупцыйную лекцыю, ні слова не сказалі!

У распісцы антыкарупцыйнай значыцца, што ў выпадку парушэння па пункце 5 артыкула 47 ПК будуць скасаваны працоўныя адносіны. Але спагнанне адбываецца па артыкуле 40 закона «Аб карупцыі», пра што ў распісцы нават не згадвалася.

Маладая дзяўчына-юрыст у ЖЭУ і блізка гэтага не ведала, яе ніхто і не вучыў, бо сама пракуратура не вяла такую практыку.

А зараз пайшлі дзясяткамі збіраць. Або сотнямі па ўсёй краіне. Або тысячамі — не ведаю.

Усе спачуваюць, і ўсё. І паўтараюць, спасылаючыся на закон: «Падлягае спагнанню».

Дзяржава магла быць у курсе сумяшчэння? Падобна, што так

Калі разглядаць не асобна дзяржслужачую Шулікаву, яе дзяржнаймальніка або пракуратуру, якая абараняе дзяржінтарэсы, а ў цэлым суб’ект — дзяржаву, што выпрацоўвае правілы, каб нам усім жылося лепш, сітуацыя дзіўная і жорсткая.

З эмацыянальнага і сэнсавага пункту гледжання незразумела, якую шкоду нанесла Наталля. Яна проста больш працавала, без перасячэння інтарэсаў у сваіх месцах працы. Плаціла падаткі, дадаючы краіне ВУП. Пры гэтым бюджэт сям’і нельга назваць раскошным. Падзяліце ўсе гэтыя заробкі на 5 гадоў — гэта вельмі сціплыя даходы.

Фактычна сітуацыя чымсьці нагадвае пастку, дзе ў канцы шляху цябе адразу моцна б’юць. Адна з прац, у якіх зараз вінавацяць Шулікаву, — была па дамове падраду з... іншым ЖЭУ. Гэта значыць дзве дзяржарганізацыі з антыкарупцыйнымі камісіямі афіцыйна падзялілі галоўнага бухгалтара. А яшчэ раней прапусцілі рашэнне пра 50% дапамогі (у сувязі з працаўладкаваннем). Але павінна 46,5 тысячы Шулікава.

Пасля ўсіх подпісаў і фармальных адказаў зверху (у духу Dura lex sed lex) на свае звароты Наталля спрабуе абараніць хаця б гэтую сваю праўду: нельга секчы галаву, калі кат сам дазволіў злачынству здарыцца.

— Мне ніхто не можа растлумачыць, як я нашкодзіла сумяшчэннем і якія інтарэсы дзяржбяспекі я падставіла? Я не знаходзіла працу дзякуючы ЖЭУ, не прымала ніякіх рашэнняў і ніяк не закранала грамадскія (дзяржаўныя) інтарэсы. Я нават бонусаў ніякіх не атрымлівала ад свайго дзяржстатусу — ні значнасці, ні пенсіі, нічога — адно заробак вельмі спрэчных памераў. Гэта не міністэрства, не выканкам — гэта звычайнае ЖЭУ!

Адзін адказ: грошы атрыманы пры парушэнні антыкарупцыйнага заканадаўства. У мяне нават няма карупцыйнага правапарушэння ці крымінальнай адказнасці. Гэта грамадзянская справа. Паміж мной і дзяржавай. Пры тым што я зарабіла грошы па афіцыйных працоўных дамовах.

Што вырашыў суд

Летась у чэрвені па іску Мінфіна (грошы чакаюць у бюджэце) працэс пачаўся і адразу ж быў прыпынены. Шулікава падала іск у суд іншага раёна, каб там скасавалі працоўную дамову. Калі яна будзе скасавана — Наталля, як сама лічыць, аўтаматычна перастане апошнія гады быць галоўным бухгалтарам — парушальнікам карупцыйнага закона.

— Я настойваю, што наймальнік ведаў пра сумяшчэнне, таму павінен быў звольніць мяне яшчэ ў 2016 годзе, а не падпісваць новыя кантракты. У жніўні па маім працэсе раённы суд мне адмовіў (на маёй былой працы заявілі, што нічога не ведалі пра сумяшчэнне, а вінаватыя тыя, хто прызначыў 50% дапамогі), потым гарадскі суд адмовіў, і цяпер мой іск у Вярхоўным судзе.

Тым часам першы працэс аднавіўся.

— 18 мая было нейкае пасяджэнне. Можа, яно нечым ужо і скончылася. Паведамяць. У мяне дзеці былі на бальнічным па чарзе, сама таксама не вельмі сябе адчуваю. За год неяк абстрагавалася, ці што. Зразумела, калі плакаць увесь год 24 гадзіны на суткі — не вытрымаю.

Палічыце мой заробак за гады. Мы ніколі не жылі багата. І 46 тысяч за раз — гэта велізарная сума. Калі вырашаць спаганяць — няхай. Жадаю паглядзець у вочы.

Але здавацца не буду: лісты, званкі, звароты. На сваім прыкладзе я бачу, што ў законе ёсць дзіркі, якія забіваюць сваёй несправядлівасцю.

«Onlíner па-беларуску» у Telegram. Падпісвайцеся, каб не прапусціць нашы новыя тэксты на роднай мове

Ёсць пра што расказаць? Пішыце ў наш телэграм-бот. Гэта ананімна і хутка

Перадрук тэксту і фотаздымкаў Onlíner без дазволу рэдакцыі забаронены. ng@onliner.by